GS Nguyễn Minh Thuyết: 'Nhiều sinh viên học không biết để làm gì'

- Đào tạo đại học mà phải liên thông ngược xuống trung cấp rõ ràng là sự lãng phí. Nếu ngay từ khi tốt nghiệp phổ thông, thậm chí tốt nghiệp trung học cơ sở mà những thanh niên này đi học nghề thì sẽ không mất 3 hoặc 7 năm học và mất cơ hội tìm kiếm việc làm.

Con số thất nghiệp trên cho thấy quy mô giáo dục đại học của Việt Nam phát triển không hợp lý, không phù hợp nhu cầu thị trường. Năm 2004 trên nghị trường Quốc hội, tôi đã cảnh báo về tình trạng thừa cử nhân. Thời điểm đó, các đại học đào tạo khoảng 200.000 sinh viên mỗi năm nhưng thị trường lao động chỉ cần khoảng 20.000-30.000. Bây giờ, chỉ tiêu đào tạo đại học hàng năm lên đến 600.000 sinh viên. Chỉ vài chục nghìn trong số đó ra trường được bố trí việc làm thì thất nghiệp nhiều, liên thông ngược là đúng thôi.

Tình trạng này cũng phản ánh cơ cấu không hợp lý và sự phát triển có hạn của nền kinh tế Việt Nam. Hiện chúng ta chủ yếu phát triển kỹ nghệ gia công lắp ráp cho nước ngoài, khai thác xuất khẩu khoáng sản thô, chuyển nhượng đất đai, kinh doanh nhà hàng, khách sạn... Kinh tế chỉ có thế, các ngành khác có phát triển được đâu. Không chỉ những người tốt nghiệp đại học mà hàng trăm nghìn thanh niên trong độ tuổi lao động cũng đang thất nghiệp.

GS Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa giáo dục thanh thiếu niên và nhi đồng: "40% học sinh Nghệ An không đăng ký xét tuyển đại học, cao đẳng cho thấy các em bắt đầu có sự tỉnh ngộ rồi". Ảnh: N.H.

- Tại sao nhiều sinh viên Việt Nam lại khó hòa nhập thị trường lao động khi ra trường?

- Không biết có chủ quan không nhưng tôi cho rằng nhiều học sinh, sinh viên không biết học để làm gì, chỉ đi học theo thói quen, xong cấp này thì tiếp cấp kia và cố gắng để có bảng điểm đẹp khi ra trường.

Vì không xác định được mục tiêu học tập là để có nghề nghiệp, đóng góp cho sự phát triển của xã hội nên trong quá trình học không chủ động tích lũy kiến thức, học ngoại ngữ, kỹ năng cần thiết cho công việc sau này. Khi ra trường, họ lơ mơ về công việc, không tìm được việc làm, cũng không đủ bản lĩnh để khởi nghiệp.

- Thất nghiệp, liên thông đã thành câu chuyện "biết rồi, khổ lắm, nói mãi" nhưng vì sao vẫn chưa giải quyết được?

- Có mấy lý do, trước hết là dự báo về nhu cầu nhân lực gần như là không làm. Nếu có dự báo thì việc đào tạo sẽ sát với nhu cầu thực tế. Ví dụ, chỉ nói ngành sự phạm, chúng ta chắc chắn biết rõ hiện nay có bao nhiêu trường, lớp, bao nhiêu giáo viên, học sinh ở từng cấp và mỗi năm có thêm bao nhiêu trẻ em ra đời. Có thể tính toán chính xác mỗi năm cần đào tạo thêm bao nhiêu giáo viên và bố trí ở đâu. Nếu dự báo tốt thì đào tạo xong bố trí việc làm cũng dễ. Nhưng chúng ta đang thả nổi việc đào tạo, không dự báo mà nếu có thì dự báo ấy cũng không mấy chính xác.

Những năm qua, giáo dục đại học đã trở thành lĩnh vực kinh doanh dễ có lãi, thu vốn nhanh nên được mở ào ạt. Trường mở cứ mở, người học cứ học, chẳng ai để ý đến những lời cảnh báo. Nhà nước thì coi việc nâng tỷ lệ sinh viên và số năm đi học bình quân là thành tích để nâng thứ hạng về chỉ số phát triển con người, về năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Tôi chỉ lấy ví dụ, cả nước hiện có trên 10 cơ sở đào tạo có ngành Triết học - Chính trị, một năm tuyển ít nhất 100 sinh viên ngành này. Tính ra mỗi năm trên dưới 1.000 cử nhân Triết học - Chính trị ra trường thì bố trí vào đâu?

Xét theo chuyên môn, người có trình độ đại học trở lên thất nghiệp nhiều nhất. Đồ họa: Tiến Thành - Hoàng Phương.

- Để hạn chế tình trạng trên thì phải hướng trọng tâm thay đổi vào đâu, thưa ông?

- Phải xem lại nguyên nhân ở đâu để có giải pháp. Thanh niên phải xác định lại mục đích học đại học để làm gì, không thể cứ "tiến lên hàng đầu rồi không biết đi đâu". Nhà nước phải có chính sách nhân lực đúng. Nếu cứ để diễn ra tình trạng "nhất hậu duệ, nhì tiền tệ" mãi thì sinh viên lấy đâu động lực học tập? Cuối cùng, phải phát triển kinh tế như thế nào để tạo thị trường lao động.

Phía Bộ Giáo dục cần thực hiện phân luồng đào tạo cho tốt. Nhiều cơ quan, nhiều người Việt Nam hay nói một đằng, làm một nẻo. Nhà nước chủ trương phân luồng ngay sau THCS, nhưng Sở Giáo dục các tỉnh lại tham mưu lập một loạt trường THPT tư thục để đón những học sinh không vào được trường công. Hết trung học đáng lẽ phải phân luồng lần nữa thì Bộ Giáo dục lại tham mưu lập hàng trăm đại học, cao đẳng thì ai vào trung cấp nghề? Như thế là tay phải bó tay trái.

Dự thảo Hệ thống giáo dục quốc dân mà Bộ Giáo dục trình Thủ tướng phê duyệt vẫn chưa đưa được giải pháp phân luồng; cấp trung học phổ thông thực chất chỉ phân ban cho phù hợp với yêu cầu tuyển sinh đại học.

Tôi lấy ví dụ Đức thực hiện phân luồng rất tốt. Tiểu học 6 năm, hết tiểu học là bắt đầu phân luồng. Cấp trung học tổ chức 3 loại trường: trung học 6 năm dành cho học sinh top đầu, học xong vào đại học; trung học 5 năm dành cho học sinh top giữa đi theo cao đẳng nghề; trung học 4 năm cho học sinh top dưới, vào trung cấp nghề.

Người ta làm được sao mình không học? Đó là vì mình không chịu thay đổi, vẫn giữ tư duy cũ. Về phía người học, gần đây cũng có những tín hiệu thay đổi. Chẳng hạn 40% học sinh Nghệ An không đăng ký xét tuyển đại học, cao đẳng cho thấy các em đã có sự "tỉnh ngộ" rồi đấy.

Theo Thethaohangngay