Tản mạn cảm xúc ngày tựu trường

Tâm thế sinh viên

Có thể ở một sinh viên không có những cảm xúc học trò như trong thời kỳ trung học, khi đến trường trong ngày đầu tiên của năm học mới. Theo tuổi lớn, sự hồn nhiên đã nhường chỗ cho sự chín chắn. Không chín chắn sao được, khi thời kỳ lập thân, lập nghiệp đã cận kề; mỗi sự lựa chọn, từ trường học, ngành học đến các điều kiện ăn ở, sinh hoạt, giao tiếp, đều trở nên quan trọng hơn, nếu không muốn nói là có ý nghĩa quyết định đối với tương lai và do đó, phải được cân nhắc kỹ. Tình hình có thể chẳng nghiêm trọng đến mức "sai một ly, đi một dặm", bởi dù sao, mình vẫn còn rất trẻ: Nếu có lỡ tính sai, thì tính lại, làm lại. Tuy nhiên, sự lựa chọn đúng đắn không chỉ giúp tiết kiệm thời gian và năng lượng, tiền bạc; nó còn tạo được niềm phấn khích trong nội tâm, trở thành động lực mạnh mẽ thúc đẩy con người đi tới, vươn lên trong cuộc sống, sự nghiệp.       

Xã hội, nhà trường, cả gia đình, về phần mình, luôn coi sinh viên là một người rất khác so với học sinh phổ thông. Trước hết, vì sinh viên, theo giả thiết, là một người đã thành niên, nghĩa là đã trưởng thành và đủ độ chín cần thiết về nhận thức để được trao quyền làm chủ đối với bản thân cũng như để tự nhận trách nhiệm về hành vi, thái độ ứng xử của mình trong quan hệ với mọi người.

Có thể đối với gia đình, nhất là với cha mẹ, sinh viên vẫn là một đứa con nhỏ như ngày nào và vẫn cần được chăm lo về miếng ăn, giấc ngủ, sức khoẻ, việc đi lại... Nhưng chắc chắn, gia đình phải nhận ra một thành viên ngày càng chững chạc và đang ở giai đoạn cuối của quá trình chuẩn bị vào đời, đặc biệt là về mặt kiến thức, bản lĩnh. Hẳn là sẽ ngày càng ít đi những lời nhắc nhở về tuân thủ giờ giấc học tập, sinh hoạt. Thay vào đó, là những lời khuyên, gợi ý, định hướng về sự lựa chọn nghề nghiệp... và có thể cả bạn đời.              

Ngoài xã hội, sinh viên có thể tự mình đi thuê nhà trọ, mua xe máy, xin đi làm gia sư, chạy bàn, phụ bán hàng, nói chung, tự mình thực hiện mọi giao tiếp xã hội lớn, nhỏ mà không cần cha mẹ đi theo để giám hộ. 

Tại nhà trường, sinh viên tự mình đăng ký môn học, nộp học phí và tự tổ chức, thực hiện kế hoạch học tập của mình. Nhà trường không cần báo với gia đình về kết quả học tập, hạnh kiểm của con em là sinh viên; trường cũng không cần tổ chức hội cha mẹ sinh viên để làm cầu nối giữa nhà trường và gia đình, như một kiểu khoanh tròn sợi dây quản lý, để người được quản lý luôn được đặt dưới sự chăm sóc, giám sát và nhất là được bảo hộ chống lại những rủi ro, hiểm họa, cạm bẫy xung quanh.   

Học để thành công

Cái tạo ra sự khác biệt giữa con người và các loại động vật khác, đồng thời cũng là động lực thúc đẩy quá trình hoàn thiện của con người, chính là sự hiểu biết. Và một trong những giá trị cốt lõi của xã hội loài người, đồng thời, cũng là điều kiện để xã hội loài người được duy trì và phát triển như là một quần thể cao cấp, là cơ chế truyền đạt sự hiểu biết từ người đi trước sang người đi sau. Nhờ sự hiểu biết được truyền đời, thế hệ con em có thể đứng trên vai thế hệ cha anh trong quá trình chinh phục các đỉnh cao của nền văn minh.  

Cách nhanh nhất và có hiệu quả nhất tích tụ sự hiểu biết mang tính khoa học là ngồi học tại nhà trường. Ở nơi này, kinh nghiệm thực tiễn được khái quát hóa thành tri thức trừu tượng và được cung cấp một cách có hệ thống, theo các phương pháp khoa học. So với trung học, tiểu học, đại học không chỉ là một cấp học khác, mà hơn hết, là một cách học hoàn toàn khác. Đó không phải là nơi người học chăm chú tiếp nhận những thông tin, tri thức được truyền đạt từ người thầy, mà là một không gian rộng mở cho các nỗ lực khám phá và sáng tạo. Với phương pháp giảng dạy hiện đại, lấy người học làm trung tâm, người học ở đại học ngày càng ít lệ thuộc vào sự dẫn dắt, truyền thụ của người thầy và phải chủ động nhiều hơn trong việc tích tụ kiến thức, thông qua tự học, tự nghiên cứu. Tri thức được hấp thu từ một mức nào đó, đến lượt mình, lại dẫn dắt con người trong công cuộc tìm hiểu, khám phá nhằm tạo ra kinh nghiệm mới, tri thức mới.

Từ góc nhìn xã hội, nghề nghiệp, rất nhiều ý kiến cho rằng, đại học không phải là con đường duy nhất dẫn dắt người ta đến sự thành đạt, bởi không ít người đã thành công, dù không hề có mảnh bằng đại học vắt vai. Để minh hoạ cho ý kiến này, người ta thường dẫn ra câu chuyện đời của Bill Gates. Đúng là ngôi sao đó chưa (và chắc là không bao giờ) tốt nghiệp đại học. Nhưng ở con người ấy có những tố chất đặc biệt của một thiên tài. Sự thành công của ông, chủ yếu dựa vào sự phát huy những tố chất riêng vốn có, cộng thêm sự may mắn.     

Nói khác đi, nếu không tự cho là thiên tài, thì tốt nhất là cố gắng học hành đến nơi đến chốn, nghĩa là đến hết khả năng học tập của mình, để có được hành trang tri thức, kỹ năng tốt nhất có thể cho con đường lập thân, lập nghiệp. Còn nếu tự cho là thiên tài... thì càng nên học để có thể xây dựng cho thật vững chắc nền móng kiến thức cần thiết của sự thành công. Bởi, đơn giản, đâu phải ai cũng may mắn có được điều kiện phát huy hết tố chất tự nhiên của mình như Bill Gates.

PGS. TS Nguyễn Ngọc Điện
(Phó Hiệu trưởng trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐHQG TP.HCM)